काठमाडौंका गल्ली र सडक छेउछाउ अव्यव्सस्थित फोहोर देख्नु अपरिहार्य भएको छ । नेपालको राजधानी काठमाडौं जुन एक ताका संसारको साङ््ग्रीला नामले चिनिन्थ्यो, आज संसारकै फोहोर शहरहरु मध्ये एक बनेको छ । चोभारदेखि ओखरपौवा वा गोकर्णदेखि बागमती र बिष्णुमती नदीको किनारमा फोहोर मैलाको समस्या बर्सौदेखि यथावत नै छ ।

वास्तविकताको जाँचः
काठमाडौंमा दैनिक ६५० टन ठोस फोहोर उत्पादन हुन्छ । काठमाडौं महानगरिय निगम बाहेक अरु ७० निजी र गैर सरकारी संगठनहरु फोहोर संकलनमा आवद्ध छन् । व्यक्तिगत रुपमा सजिलै पैसा कमाउने हिसावले फोहोर संकलन गर्ने कामदारहरुले प्लास्टिक बोतल, सिसा बोतल, फलाम आदि संकलन गरि फोहोर संकलन उद्यमीहरुलाई बेच्ने गर्छन् जुन पछि भारतमा निर्यात गरिन्छ । काठमाडौं उपत्यकाभित्र १५,००० भन्दा बढी फोहोर संकलन गर्ने कामदारहरु कार्यरत छन ।

समाधानको सिर्जना गर्ने प्रयासः
नगरमित्र एक सामाजिक व्यवसायिक पहल हो जसले सामाजिक भेदभाव गरिएका फोहोर संकलन कार्यकर्ताहरुको जीवनस्तरमा सुधार ल्याएर शहरीय वातावरणको स्तर बृद्धि गर्ने उदेश्य लिएको छ । यस पहलले पेट (प्लास्टिक) फोहोर संकलन र प्रशोधन केन्द्र चलाएको छ जसले व्यवसायको आर्थिक उन्नती गर्दै छ र अधिक नाफा फोहोर संकलन कार्यकर्ताहरुको सामाजिक र आर्थिक स्तर उत्थान गर्न सहायता गरेको छ । कोका–कोला कम्पनी लगाएत न्क्ष्श् र बोटलर्स नेपाल लि. को प्राविधिक अनि आर्थिक सहयोगमा सन् २०१४ मा स्थापना भएको नगरमित्रले १.३ करोड भन्दा बढी प्लास्टिक बोतल री–साईकल गरेर ४९८ टन बराबरको ग्रीनहाउस ग्यास घटाउन सहयोग गरेको छ ।

प्लास्टिक फोहोर संकलन र प्रशोधनको लागि यस कार्यालयले कसरी प्लास्टिक फोहोर संकलन गर्ने र नेपालको फोहोर संकलन कार्यालयहरुको लागि वैकल्पिक उदारहण ल्याउने प्रयास गरेको छ । फोहोर संकलन गर्ने कार्यकर्ताहरुको सामाजिक र आर्थिक स्तर बृद्धी गर्नु र सहर स्वच्छ र सफा बनाउन व्यापारिक नमुना यस कार्यालयले अपनाएको छ । यस संस्थाले विभिन्न रेष्टुरेन्ट, होटल, अफिस, फोहोर संकलन व्यवसाय र कार्यकर्ताहरुबाट प्लास्टिक बोतलहरु संकलन गर्ने र रि–साईकल गर्ने कार्य गर्दै आएको छ । यसबाट प्राप्त गरेको नाफाले फोहोर संकलन गर्ने कामदार अनि उनीहरुको परिवारले सामजिक र आर्थिक फाईदाको लागि रकम प्रयोग गर्दै आएको छ । यस संस्थाले अपनायको व्यवसायिक नमुना अरु प्लास्टिक फोहोर संकलन गर्ने कार्यालयहरु भन्दा विशिष्ट रहेको छ ।

फोहोर संकलन कार्यकर्ताहरुलाई उचित फाईदाः
फोहोर संकलन गर्ने कार्यकर्ताहरुको आर्थिक र सामाजिक उन्नतिको लागि नगरमित्र सामाजिक संस्थाले आफ्ना कामदारहरुलाई प्लास्टिक बोतल संकलन र प्रशोधन गरे बापत उचित रकम वितरण गरेको छ । हरेक साता बजारमा प्रयोग भएका प्लास्टिक बोतलहरुको भाउको अध्ययन गरी १ किलो प्लास्टिक फोहोरको भाउ निर्धारण गरिन्छ । प्राय अरु फोहोर संकलन गर्ने संस्थामा कामदारहरुलाई थोरै तलब दिने गरेको छ ।

महिलावर्गका लागि रोजगारिको अवसरः
यस संस्थाले महिलाको लागि काम गर्ने सुरक्षित र सफा वातावरणको सृजना गरेको छ । महिलाहरुले आफ्नो घरेलु काम अनुसार फुर्सद मिलाएर बिहान अथवा दिउँसो यस संस्थामा काम गर्न सक्ने छ । केही महिना अघि यस संस्थाले कामदारको आय बदाउनको लागि शनिबार पनि काम गर्न मिल्ने व्यवस्था ल्याएको छ ।

बालश्रम विरुद्धको नीतिः
फोहोर संकलन क्षेत्रमा बालश्रमको प्रयोग हुने गरेको तथ्यलाई ध्यानमा राखेर नगरमित्रले बालश्रम विरुद्धको नीति अपनाएको छ । यस संस्थाले कुनैपनि फोहोर संकलन काम वा संस्थामा बालश्रमको प्रयोग नगर्न अनुरोध गरेको छ ।

फोहोर सांकलन गर्ने कामदारहरुको लागि स्वास्थ हेरचाह र फाईदाहरुः
यस संस्था आफ्ना सम्पूर्ण कामदारहरु र यस बाहेक २ सय ७६ जना व्यक्तिगत रुपले फोहोर संकलनमा लागेका कामदारहरुको स्वास्थ्य हेरचाह र फाईदाको लागि तत्पर छ । यस संस्थाले वाटर प्रुफ ज्याकेट, ट्राउजर, पन्जा, मास्क, टोपी र जुत्ता जस्ता सेफ्टि सामग्रीहरु संस्थासँग आवद्ध र बाहिरी कामदारहरुलाई प्रदान गरेको छ । महिलाहरुले फोहोर छुट्याउन र पुरुषहरुले फोहोर थुपार्ने कार्य गर्दा अनिवार्य रुपमा यी सेफ्टि सामग्रीको प्रयोग गर्नुपर्ने नियम रहेको छ । यस संस्थाले फोहोर संकलन कामदार र परिवारका लागि पटक–पटक निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर र प्राथमिक उपचारको तालिम, औषधि र खोपको सुविधा पनि दिँदै आएको छ ।

फोहोर संकलन र व्यवस्थापन गर्ने कामदारहरुका बालबालिकाको लागि शैक्षिक सहयोगः
यस संस्थाले कामदारहरुका बालबालिकाहरुका लागि शैक्षिक सहयोग प्रदान गर्दै आएको छ । अहिलेसम्म यस संस्थाले ९० कामदारहरुका बालबालिकाहरुको लागि ‘सद््भाव छात्रवृत्ति’ प्रदान गरेको छ, जस अन्तर्गत शिक्षाको लागि चाहिने सम्पूर्ण सामग्रीहरु कपि, कलम, पेन, व्याग, युनिफोर्म आदि वितरण गरिन्छ ।

नगरमित्रले अहिलेसम्म १.३ करोड भन्दा बढी प्लास्टिक बोतलहरु रि–साईकल गरेर ४ सय ९८ टन ग्रीनहाउस ग्यास घटाउन र २ सय ७६ फोहोर संकलन कामदारहरुको तलब १ सय ७५ ले बढाएर धेरै स्वास्थ्य हेरचाह, शैक्षिक आवश्यकतामा सहयोग पु¥याएर सामाजिक र वातावरणिय क्षेत्रमा सहयोग गरेको छ ।

नगरमित्रले प्लास्टिक फोहोर संकलन गरेर एउटा उदाहरण दिएको छ । यस्तै अरु सामजिक संस्थाहरु मिलेर फोहोर व्यवस्थापन गर्न सक्छौं र देशको विकास गर्न सक्छौं । यदि फोहोर मैलाको हामीले राम्रोसँग व्यवस्थापन गर्ने हो भने हामीले धेरै फाईदा लिन सक्छौं । यही विश्व वातावरण दिवसदेखि हामी पनि फोहोरलाई खेर नफालौं ।